CENACOLO’nun PEŞİNE

“O buluş hayatımı değiştirdi.

Ani değil, yavaş ve durdurulması imkansız bir değişim oldu, tıpkı bir ormanda bahar yaklaşırken yaşanan değişim gibi. Başlangıçta farkına varmadım; tepki göstermek istediğimde ise artık çok geçti. Sanırım Concorezzo’daki sakin sohbetlerim ve Milano’daki o ilk günlerde içinde yaşadığım karışıklık gerçekleştirdi mucizeyi.

Santa Maria delle Grazie’nin kapılarının ziyaretlere açık olduğu günlerin geçmesini bekleyip sonra tekrar Cenacolo’ya döndüm ve İsa’nın ellerlinin altında durdum. Bir yürek gibi çarpan, neredeyse belli etmeden geliştiğini gördüğüm eser tarafından taktis edilmek istiyordum. Böyle bir şeyi niçin yaptığımı hala bilmiyorum. Neden baş keşişin karşısına çıkıp nerede bulunduğumu, tutukluluğum süresince keşfettiklerimi anlatmadığımı da bilmiyorum.
(…)
Bir aydınlanma mıydı? Tanrı’nın çağrısı mıydı? Yoksa delilik mi? Tutumuma ne ad vereceğimi bilemeden Yaba et-Tarif adı verilen bu uçurumda ölmem çok muhtemel.”

Söze Javier Sierra’nın Roza Hamken tarafından Türkçe’ye çevrilen Gizli Akşam Yemeği adlı romanından Peder Leyre’nin son notundan bir alıntı ile başlamak istedim. Dominiken bir rahip olan Peder Leyre şahit olduğu bir dizi olayın sonunda bir değişim geçirmiştir. Dominiken tarikatın inançlı bir mensubu olan Peder Leyre, Leonardo da Vinci’nin bizde ‘Son Yemek’ olarak bilinen; İsa’nın Havarileri ile yediği son akşam yemeğini temsil eden eseri Cenacolo’nun Heretik - Katharosçu anlayışı temsil eden simgelerle donatıldığına dair ihbarlar alınması sonucunda Milano’ya gelir. Engizisyonun bir temsilcisi olarak araştırma yapmakla görevlendirilmiştir. Milano’da yaşadıkları ve tanıştığı insanlar sadakatle bağlı olduğu inancının sarsılmasına neden olacaktır.


Romanda Leonardo serin ve çekici bir adam olarak tasvir edilmiş. Daima beyaz giyiyor, et yemiyor, cinsel ilişkiye girmiyor, öğrencilerini çok seviyor ve bütün bildiklerini onlara öğretiyor, çok zeki, şifre ve muamma uzmanı, devasa cüssesi ile dünyayı hiç takmadan işine bakan yürek hoplatıcı bir adam. Bizde Son Akşam Yemeği olarak anılan Cenacolo’yu yaratırken romancının ona biçtiği rol ise ilginç ayrıntılarla dolu. Leonardo’nun heretik bir Hıristiyan, bir Katharosçu olarak konumlandırılışı ve İsa ve havarilerinin bu tabloda on üç harflik bir kelimeyi ifade ediyor olmalarının hikayesi de… Sierra’nın tezine göre köprü gibi uzanan bu masanın ardında sıralanan İsa ve havarilerin Consolamentum (teselli ayini) kelimesini işaret ediyor olması ise heyecan verici bir iddia. Defterlerini yazarken sağdan sola yazan Leonardo Da Vinci’nin yazdıklarının bir ayna vasıtası ile okunuyor olması da ( solak olan Leonardo defterlerine sağdan sola yazmıştır) onun gizli işler peşinde olduğunun bir işareti olarak vurgulanıyor.
Yazarın tezine göre; ‘Consolametum’ ibaresin tabloda Leonardo’nun adeti uyarınca sağdan sola okunabiliyor. Leonardo bu kompozisyonda İsa ve havarilerini, Kendisi tarafından Onikiler’e mal edilen sıfatlarla, amacına hizmet edecek bir biçimde sıralamış, soldan sağa yerine yukarıdan aşağıya diziyorum:

Aziz Bartolomeus/Mirabilis/Harika
Küçük Yakup/Venustus/Latif
Andreas/Temperetor/Uyaran
Yahuda İşkaryot/Nefandus/İğrenç

Petrus/Exosus/Nefret Eden
Yuhanna/Misticus/Esrarı Bilen
Hz. İsa/Alfa/A
Tomas/Litator/Tanrıları Yatıştıran
Büyük Yakup/Oboediyens/Söz Dinleyen
Filipus/Sapiens/Yüce Şeyleri Seven
Matta/Navus/Çalışkan
Yahuda Taddeus/Occultator/Gizleyen
Simon/Confector/Tamamlayan

Bu listedeki Havarilere verilen mahlasların baş harflerini yukarıdan aşağıya okuyacak olursanız, Hz. İsa’ya da bir A ithaf ederseniz söz konusu kelimeyi okuyabilirsiniz.

Romanda bir giz perdesi aralanırcasına usta işi bir kurguyla varılan nokta şu: Leonardo Da Vinci gök yüzündeki “gizli akşam yemeği”nde İsa Peygamberin Aziz Yuhanna’ya verdiği ilahi sırların yazıldığı bir kitaba sahiptir. Bu Mavi Kitap Roma kilisesi ve Engisizyon tarafından tehlikeli bulunuyor. Leonardo ise Petrus kilisesinin kurduğu inanç ve hiyerarşi sistemine karşı bir duruşla; her Hıristiyan’ın Tanrı ile aracıya gerek olmadan ilişki kurması temeline dayanan Aziz Yahya Kilisesinin hakimiyet zamanının geldiğini savunuyor. Üstad resimlerinde bu inanç sisteminin sembollerini kullanarak bir tür muhalefet yapıyor.

Leonardo’nun doğduğu 15.yy’da ayrıcalıklı ruhbanlık makamını tanımayan Katharosçu Kilise bütünüyle ortadan kalkmıştı. (Katharos Yunanca’da arı, temiz anlamına geliyor.) Romanda ise bu bilgiye uygun bir şekilde Katharosçular’ın inançlarını gizleyerek göze batmadan yaşıyorlar. Leonardo ise bu gizli inancın bir taraftarı olarak karakterize edilen bir ‘kusursuz’. Katharosçu görüşün Hıristiyanlığın uygulana gelen ritüellerine, Hıristiyanlığın varolan kurumlarına temelden karşı çıktığını biliyoruz. Katarosçular tarafından Hz. İsa bir insan değil bir melek olarak kabul ediliyordu, insani acılar çekmemişti ve ölümü bir yanılsamaydı. Eski Ahit’in büyük bölümüne kuşkuyla yaklaşıyorlardı. Kilisenin bedenleşme öğretisini reddediyorlardı. Tanrı ile aracısız ilişki kurmak gerektiğini düşündükleri için Papalık makamında sonlanan din adamlarının hiyerarşisine karşı çıkıyorlardı. Dahası dünya kötüdür, bu kötü dünyada yabancı bir gezgin olan insanın amacı, doğası iyi olan ruhunu özgürleştirmek ve Tanrı ile birliğini yeniden kurmak olmalıdır. Katharos mezhebi et yemenin kesinlikle yasak olduğu, cinsel birleşmenin de yasaklandığı katı kurallara sahipti. Bu katı kurallara her kesin uyması mümkün olamayacağı için ‘kusursuzlar’ olarak adlandırılan seçkinlerin, Consolamentum denilen, teselli ayini vasıtasıyla pişmanlıklarını belirtmeleri ve arınmaları sonucunda; kendilerini tefekküre adayarak en yüksek ahlaki kurallara uygun yaşamaları söz konusuydu. Bu ayinin uygulanmadığı insanlar ise bu görüşlere katıldıkları taktirde ‘inananlar’ olarak kabul görüyorlardı.

Sierra’nın hikayesinde Katarosçular, Mecdelli Meryem’in İsa’nın diriliş anına şahit olmasını da dört İncil’dekinden farklı yorumluyor. Bu diriliş sırasında İsa ete kemiğe bürünmemiş, ışık olarak tezahür etmiş ve Mecdelli Meryem’e yaradılışın sırlarını vermişti. Katarosçular Mecdelli Meryem bu sırları açıkladığında ( havarilerce) inanılır bulunmadığını, bu nedenle de asıl olanın kabul görmediğini, Mecdelli Meryem’in fahişe ilan edilerek dışlanması sonucu Hıristiyanlığın İsa’nın öğretisinden uzaklaştığını iddia ediyorlar. İlk Hıristiyanların ve gnostiklerin Mecdelli Meryem’in bir vahiye sahip olduğuna inanmaları ise bir vakıadır.

Gizli Akşam Yemeği’indeki ince atıflar beni sık sık elime aldığım Thomas İncili’ne bir kere daha yöneltti. Thomas İncili anlaşılması biraz güç bir metin. Kutsal kitaplara yabancı olsaydım ilgimi çekemeyecek kadar yoğun bir metin. İnsanın ancak kalbiyle kavrayacağı şeylerden. Bu kitapta Simon Petrus’un Mecdelli Meryem’in kadın olmasından dolayı itirazı yer alıyor.

1.Simun Petrus onlara dedi:
2.Mariam aramızdan çıksın,
3.Çünkü kadınlar Hayat’a Layık değildir.
4.İsa dedi: İşte
5.onu erkek kılmak üzere
6.cezbedeceğim
7.size, erkeklere benzer
8.yaşayan bir ruh olsun diye.
9.Zira erkekleşecek kadınların hepsi
10.göklerin Melekutu’na girecekler

Mecdelli Meryem’in Hz. İsa ile yakınlığı konusunda son yıllarda çok şey yazıldı söylendi. Bu uzun yıllar boyunca ona yapılan bir tür haksızlığın telafisi için girişilen bir gayret olabilir mi, bilmiyorum. İsa’ya bu denli yakın olan bir kadının, bir kadın müridin varlığına tahammül edilemediğini söylemek yersiz olmaz sanırım. Söz konusu romanda ise; Cenacolo’da Mecdelli Meryem’in masanın sağ başındaki bir düğümle sembolize edilmesi ile Leonardo’nun O’nun masada olduğunu ima ettiği ile ilgili bir atıf var. Ben de şahsen o akşam yemekte olmaması ihtimalini zayıf görüyorum.

Sözü Peder Leyre’ye bırakalım:
“Kesin olan şu ki, Engizisyonu yöneten, dinin aslını korumakla yükümlü Dominikenler’in ocağının ortasında, seyredilmek ve tapınılmak üzere sergilenen Katharosçu ayini bulmak, ruhumu çarpıcı biçimde etkiledi.İncil gerçeğinin tarikatımızın gölgeleri arasından kendine bir yol açtığını, yemekhaneye gecenin içinde güçlü bir fener gibi demirlediğini keşfettim. Kırk beş yıldır inandığım gerçekten çok farklıydı: İsa onunla iletişim kurmamız için Komünyonu asla tek yol olarak tesis etmemişti, katiyen. Tam tersine. Yuhanna ve Mecdelli Meryem’e Tanrı’yı aracılara gerek duymadan kendi içimizde nasıl bulacağımızı öğretmişti. İsa Yahudiydi. Tapınağın rahiplerinin, Tanrı’yı tapınağa hapsetmekle uyguladığı (uyguladıkları) baskıyı yaşamıştı. Ve ona karşı mücadele etmişti. On beş asır sonra, Leonardo bu aydınlanmanın gizli sorumlusu olarak, ifşaatı Cenacolo’ya aktarmıştı” Bu görüşlerin sahibi Peder, bir süre sonra Leonardo’nun varlığını haber verdiği yazmaları aramak için yola çıkacaktır. “Bir ay sonra, sarsılmış halde, yakında Yahya’nın Kilisesi’nin dönüşünden korkanların misilleme yapacağından şüphelenerek Beytana’yı temelli terk edip bu İnciller’in peşine düştüm.”

Lale Müldür’e son ziyaretimde Thomas İncilini okumuş mu diye sordum. Okumuş, ne düşündüğünü sorduğumda ise bana, “Çok fazla Müslüman, onu bir Müslüman yazmış olabilir” dedi. Ben de ona kendi düşüncemi söyledim: “Bütün teslim olanlar Müslümandır.” Müslim ve teslim aynı kökten geldiği için böyle demekte bir sakınca görmedim, (çünkü Lale Müldür kelimelerin gizinden herkesten fazla haberdardır) yan gözle baktı ama cevap vermedi. Ben de sükut ikrardan gelir diyerek lafı uzatmadım. Bu sözü söylememdeki asıl neden Thomas İncili’ni ilk okuyuşumdan beri taşıdığım bir yakınlık hissiydi, bu metnin anlamındaki derinlikle Mevlana Celalettin’in Müslümanlık yorumu arasındaki paralellik bende büyük bir heyecan uyandırmıştı. Temelde bütün peygamberler aynı membadan geliyor ve hiçbir zaman kuşku duymadığım gibi tek bir hakikat var. İşte Thomas İncili bana bu heyecanı yeniden yaşattı.

Dinlerin ve peygamberlerin hatırasının insanlar tarafından nasıl tahrif edildiğinin örnekleriyle her gün karşılaşıyoruz. Dinlerin ve mezheplerin rakip olarak yapılandırılması savaş ve yıkım için münbit bir alan yaratıyor. Peygamberler arasında bir rekabet ve iktidar savaşı olabileceğini düşünebilir miyiz, bu mümkün olamaz. Rekabet çıkar savaşı yapan insanlar arasındadır, bu rekabet macerası dogmaların inanç haritasındaki yerini yükseklere taşımıştır. Alevi ile Sünni, Katolik ile Protestan, Müslüman’la Yahudi savaşlarının sonu gelmiyor… zulüm ve soykırım vakalarının ardı arkası kesilmeyen bir dünyada yaşıyoruz. Dogmalar birer nirengi noktası gibi inanç haritasında rekabet alanlarını çevreliyor. Oysa hakikat kalbe doğduğu zaman sevgi, birlik, inanç ve bütünlük de ruha dolar. İnsanın dünyadaki macerasının anlamı ortaya çıkar. Bu öyle bir doğuştur ki dile döküldüğünde bir insan onu diğerine anlatmaya çalıştığında mana yüzünü göstermez. Şairane söyleyelim mana ikiliğin evine gelin gitmez. Mana ben ve sen zamirlerinin olmadığı evdedir. O evden çıkıp manasızca rekabet edilen evlere gelmez.

Yahuda İşkaryot’un ihaneti Dört İncil’de de Hz. İsa’nın bu ihaneti önceden haber veren sözleriyle anlatılır. Burada dikkate değer olan şu olmalı: İhanet edecek veya şöyle de okunabilir, dikkat edin ihanet edeceksiniz! Ve işte tam da bu yüzden Melekuta erişemeyeceksiniz. Yahuda İşkaryot’un kendisini astığı rivayet edilen erguvan ağacı belki bu yüzden aslında kırmızı açarken mor tonlara açıyor artık. Aslından uzaklaşmayı, bir tehlikeyi ima edercesine.

Sierra’nın çalışmasındaki ilham verici detay ve tutarlılığa bakacak olursak; Leonardo’ya verdiği muhalif rolün kalben temsilcisinin yazarın bizzat kendisi olduğunu hissediyorsunuz. Katharosçu görüşün neoplatonik bir görüş olduğunu Sokrates ve Platon’un ondan aktardığı felsefeden ilham aldığını biliyoruz. Romanda Leonardo’nun Cenacolo’da Aziz Simon’u Platon’un büstünü model alarak ve tıpkı bir Helen gibi bembeyaz bir giysi ile resmettiği, bilginin kaynağı olan Platon’a da eserinde yer vermiş olduğu iddiası da yer alıyor. İslam tasavvufunun da aynı disiplinden ilham aldığına dikkat edecek olursak; hakikat arayışının Tanrı inancını siyasal ve kurumsal yapıların kural ve doğmalarından azat etmesinin izini sürebiliriz.

Bana bütün bu düşünceleri ilham eden Gizli Akşam Yemeği bununla da kalmadı, onun sayesinde Cenacolo’nun peşine düştüm. Çok sevdiğim bu esere artık orada resmedilen kutsal insanların sessiz nidasını duyarak bakacağım. Consolamentum.